„A otóż i macie wszystko.
Byłem jak lipy szelest,
Na imię mi było Krzysztof,
i jeszcze ciało – to tak niewiele”.
fragm. wiersza K. K. Baczyńskiego pt. Rodzicom
Sejm RP ustanowił Krzysztofa Kamila Baczyńskiego jednym z Patronów roku 2021: „W uznaniu zasług Krzysztofa Kamila Baczyńskiego dla polskiej sztuki, dla polskiej niepodległości i polskiej kultury, w stulecie jego urodzin, Sejm Rzeczypospolitej ogłasza rok 2021 Rokiem Krzysztofa Kamila Baczyńskiego”.
Z okazji setnej rocznicy urodzin Krzysztofa Kamila Baczyńskiego zachęcam do obchodów tego święta online – poniżej znajdziecie krótką biografię, wiersze w formie poezji śpiewanej oraz materiały dotyczące poety dostępne w Internecie.
KIM BYŁ KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI?
Krzysztof Kamil Baczyński urodził się 22 stycznia 1921 roku w Warszawie. Jego ojciec, Stanisław Baczyński, walczył o niepodległość jako żołnierz Legionów Polskich, później był działaczem PPS oraz oficerem wywiadu Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (zmarł w lipcu 1939 r.). Matka, Stefania Baczyńska, była nauczycielką i autorką szkolnych podręczników (zm. w 1953 r.). Baczyńskiego łączyła z matką szczególnie mocna więź, która wynikała częściowo z tego, iż po rozstaniu z mężem, pani Baczyńska wychowywała swojego jedynaka sama. Krzysztof Baczyński był wychowywany w duchu patriotyzmu, co miało znaczący wpływ na jego twórczość i działalność artystyczną.
Poeta ukończył Państwowe Gimnazjum im. Stefana Batorego. Jego szkolnymi kolegami byli późniejsi żołnierze Szarych Szeregów: Tadeusz Zawadzki „Zośka”, Jan Bytnar „Rudy” i Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” – bohaterowie powieści Aleksandra Kamińskiego Kamienie na szaniec. Baczyński zdał maturę w maju 1939 roku i marzył o studiach na Akademii Sztuk Pięknych, ale uniemożliwił to wybuch II wojny światowej.
W latach 1942-1943 studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, przerwał naukę, by poświęcić się pracy twórczej oraz walce z okupantem. Na studiach poznał Barbarę Drapczyńską, którą poślubił w 1942 roku – małżeństwo to było bardzo zgodne i udane. Basia, obok matki, stała się najważniejszą osobą w życiu i twórczości Baczyńskiego – była adresatką wielu jego wierszy. Mimo słabego zdrowia (od dziecka chorował na astmę i był zagrożony gruźlicą), poeta chciał walczyć – został żołnierzem Armii Krajowej (pseudonimy: „Jan Bugaj”, „Emil”, „Jan Krzyski”, „Krzysztof”, „Piotr Smugosz”, „Krzysztof Zieliński”, „Krzyś”). W maju 1944 otrzymał stopień starszego strzelca podchorążego rezerwy piechoty. 1 sierpnia 1944 roku miał odebrać buty dla swojego oddziału w rejonie Placu Teatralnego. Tam zaskoczył go wybuch powstania warszawskiego. Nie mogąc powrócić do miejsca zbiórki swojej jednostki na Woli, Baczyński pozostał wraz z oddziałem ochotników, walcząc w rejonie Pałacu Blanka. Czwartego dnia powstania został śmiertelnie raniony przez strzelca wyborowego, został pochowany na tyłach pałacu. Po wojnie jego ciało zostało ekshumowane i złożone na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Pochowany wraz z żoną, która także zginęła podczas powstania warszawskiego.
TWÓRCZOŚĆ BACZYŃSKIEGO
Krzysztof Kamil Baczyński uznawany jest za jednego z najwybitniejszych twórców literatury polskiej. Zaczął pisać już jako uczeń gimnazjum – wówczas jego utwory poruszały tematy mu najbliższe: młodzieńczą radość i energię, pierwsze miłości, nastoletnie bunty i rozterki, umiłowanie przyrody, uciekanie w świat fantazji. Ciekawymi utworami z tamtego okresu są: niedokończone opowiadanie Gimnazjum imienia Boobalka I oraz niedawno odnaleziona (w 2017 roku) niedokończona „powieść fantastyczna” pt. Cudowne przygody pana Pinzla rudego. W obu utworach młody pisarz w satyryczny sposób ukazał środowisko szkolne. Ten karykaturalny obraz przedstawia jego własną szkołę, do której podobno nie lubił chodzić.
Piosenkę Pieśń o szczęściu z fragmentami poematu Szczęśliwe drogi (napisanym w 1938 r.) wykonują Czesław Śpiewa i Mela Koteluk. Piosenka promowała film Baczyński z 2013 r. Źródło: YouTube
Po wybuchu wojny poeta pisał w kontekście apokaliptycznym, baśniowym, pełnym metafor i konwencji onirycznej (marzenia sennego). Nawiązywał do twórców epoki romantyzmu (zwłaszcza Juliusza Słowackiego i Cypriana Kamila Norwida, do których był często porównywany), posługiwał się językiem wizjonersko-symbolicznym, pełnym sprzeciwu wobec odebranej przez wojnę beztrosce lat młodzieńczych. Od 1943 roku w jego poezji coraz częściej pojawia się temat etosu żołnierza, problemy, z którymi borykali się młodzi ludzie, walczący w Armii Krajowej o wolność Ojczyzny.
Wiersz Elegia o… [chłopcu polskim] śpiewa Grzegorz Wilk (teledysk zrealizowany w II Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Batorego w Warszawie, którego absolwentem był Baczyński). Źródło: YouTube
Wpływ na katastroficzne postrzeganie świata, odzwierciedlające się w jego poezji, miała także klęska powstania w getcie warszawskim i holokaust – mama Baczyńskiego pochodziła z asymilowanej rodziny żydowskiej, i choć była katoliczką, jej pochodzenie w tamtym czasie oznaczało wyrok śmierci dla niej i dla jej syna. Życie po aryjskiej stronie nie dawało Baczyńskiemu poczucia bezpieczeństwa, odczuwał niesprawiedliwość i niewyobrażalny ból związany ze spełniającą się Apokalipsą.
Piosenkę Wiersze wojenne z fragmentami wierszy: ***Niebo złote ci otworzę…, ***Gdy za powietrza zasłoną…; Z lasu śpiewają Natalia Nykiel i Misia Furtak. Źródło: YouTube
Twórczość pisarza omawiana jest najczęściej w kontekście wojny, warto jednak zapamiętać, że wiele jego utworów ma ponadczasowe przesłanie, ponieważ poeta nie pisał o wojnie wprost. Autor wykreował poetycki świat, z którym także obecne młode pokolenia mogą się utożsamiać. Liryki dedykowane żonie Basi uznane są za jedne z najpiękniejszych i najbardziej niezwykłych wierszy miłosnych epoki Pokolenia Kolumbów.
Wiersz Miłość (O nieba płynnych pogód…) wykonuje zespół Boom. Źródło: YouTube
Krzysztof Kamil Baczyński miał zaledwie 23 lata w chwili swej śmierci, jednak pozostawił po sobie ogromną spuściznę literacką: ponad 500 wierszy, kilkanaście poematów, około 20 opowiadań oraz kilkaset rysunków i grafik (ilustracje do wierszy poety, projekty okładek tomików, rysunki o tematyce orientalnej i zwierzęcej).
Wiersz Sur le Pont d’Avignon śpiewa Janusz Radek. Źródło: YouTube
BACZYŃSKI W INTERNECIE
- W serwisie POLONA znajdziecie cyfrową kolekcję zawierającą rękopisy wierszy, opowiadań i szkiców krytycznoliterackich; listy, własnoręcznie wykonane tomiki poezji dedykowane najbliższym osobom, a także rysunki. https://polona.pl/collections/institutions/1/baczynski,NDI0ODQ1MDI4MTU4MTA3MTEyNg/?sort=score%20desc
Własnoręcznie wykonany tomik wierszy K. K. Baczyńskiego, ofiarowany żonie jako prezent ślubny. Fot. domena publiczna (POLONA). - Posłuchajcie podcastu o poezji K. K. Baczyńskiego „Śmierć, zmartwychwstanie, śmierć” (ze zbiorów serwisu Wolne Lektury, źródło: https://wolnelektury.pl/info/sluchajwszedzie/)
- Możecie także posłuchać słuchowiska „Autobiografia” na podstawie wierszy K. K. Baczyńskiego ze zbiorów Polskiego Radia: https://www.polskieradio.pl/7/5609/Artykul/2577680,Autobiografia-sluchowisko-na-podstawie-tworczosci-Krzysztofa-Kamila-Baczynskiego-Posluchaj
- W Internecie dostępne są filmy: Krzysztof Kamil Baczyński z 1994 roku – inscenizowane recytowanie wierszy poety zestawione z archiwalnymi scenami z czasu wojny (serwis CDA: https://www.cda.pl/video/1484593b6) oraz Baczyński z 2013 r. – biograficzno-poetycki film, w którym przeplatają się sceny dokumentalne (wypowiedzi osób, które znały Baczyńskiego oraz współczesne recytacje wierszy) oraz sceny fabularyzowane, odtwarzane przez aktorów (serwis YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=9Q5pt52oR6s).
WYDARZENIE ONLINE W DNIU SETNYCH URODZIN POETY:
22 stycznia (piątek) o 20:00 zapraszam na retransmisję koncertu poświęconego twórczości poety na facebookowym profilu Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego (FINA). Autorskich kompozycji w wykonaniu Meli Koteluk i zespołu Kwadrofonik z albumu Astronomia poety. Baczyński wysłuchasz tutaj: https://www.facebook.com/events/2778703659036841
Opracowała Anna Domin
